گیل و دیلم | شهرهای آینده با چالش‌های پیچیده‌ای روبرو خواهند بود که نیازمند رویکردهای نوآورانه و یکپارچه در برنامه‌ریزی شهری است. افزایش جمعیت، تغییرات آب و هوایی و پیشرفت‌های فناوری، همگی بر نحوه زندگی، کار و تعامل ما در محیط‌های شهری تأثیر خواهند گذاشت. مسائل مربوط به پایداری محیطی، مانند کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، مدیریت منابع آب و انرژی و حفاظت از تنوع زیستی، اهمیت فزاینده‌ای خواهند یافت. همچنین، اطمینان از عدالت اجتماعی و دسترسی برابر به فرصت‌ها برای همه شهروندان، در کنار ایجاد شهرهای تاب‌آور در برابر شوک‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی، از اولویت‌های اصلی خواهد بود.
برای مقابله با این چالش‌ها، شهرهای آینده باید از فناوری‌های هوشمند، داده‌های بزرگ و رویکردهای مشارکتی در حکمرانی شهری بهره ببرند. سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند، زیرساخت‌های سبز یکپارچه، ساختمان‌های با انرژی کارآمد و شبکه‌های ارتباطی پیشرفته، نقش کلیدی در بهبود کیفیت زندگی شهری و کاهش اثرات زیست‌محیطی خواهند داشت. علاوه بر این، برنامه‌ریزان شهری باید فضاهای انعطاف‌پذیر و چندمنظوره ایجاد کنند که بتوانند نیازهای متغیر جوامع را برآورده سازند و حس قوی اجتماع و تعلق را تقویت کنند. مشارکت فعال شهروندان در فرآیند تصمیم‌گیری و ایجاد راهکارهای نوآورانه برای مسائل شهری، برای ساختن شهرهای پایدار، عادلانه و شکوفا در آینده ضروری خواهد بود. بر این اساس برخی از حوزه‌های در حال ظهور پرکاربرد در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای در سطح جهانی عبارتند از:
شهر هوشمند و برنامه‌ریزی شهری دیجیتال: این حوزه شامل استفاده از فناوری‌های دیجیتال، داده‌ها و هوش مصنوعی برای بهبود عملکرد و کیفیت زندگی در شهرها است. برنامه‌ریزان شهری از داده‌ها برای تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر در مورد حمل‌ونقل، مدیریت انرژی، خدمات شهری و مشارکت شهروندان استفاده می‌کنند.
برنامه‌ریزی برای انطباق با تغییرات آب و هوایی و تاب‌آوری: با افزایش اثرات تغییرات آب و هوایی، برنامه‌ریزان شهری به دنبال راهکارهایی برای افزایش تاب‌آوری شهرها در برابر شوک‌ها و فشارهای ناشی از تغییرات آب و هوایی مانند سیل، خشکسالی و گرمای شدید هستند. این شامل توسعه زیرساخت‌های سبز، مدیریت پایدار آب و برنامه‌های واکنش اضطراری است.
برنامه‌ریزی مبتنی بر داده: استفاده از داده‌های بزرگ و تجزیه و تحلیل آن‌ها به برنامه‌ریزان کمک می‌کند تا الگوهای رفتاری، نیازها و چالش‌های شهری را بهتر درک کنند و برنامه‌های مؤثرتری طراحی کنند. این شامل استفاده از داده‌های حمل‌ونقل، جمعیت، اقتصادی و زیست‌محیطی است.
برنامه‌ریزی برای حمل‌ونقل فعال و خیابان‌های کامل: این حوزه بر ترویج پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی تمرکز دارد. طراحی خیابان‌های کامل به گونه‌ای است که ایمنی و دسترسی را برای همه کاربران، از جمله عابران پیاده، دوچرخه‌سواران و وسایل نقلیه عمومی، در اولویت قرار می‌دهد.
اقتصاد چرخشی و توسعه پایدار: برنامه‌ریزان شهری به طور فزاینده‌ای اصول اقتصاد چرخشی را در برنامه‌ریزی شهری ادغام می‌کنند. هدف از این کار به حداقل رساندن ضایعات، به حداکثر رساندن بهره‌وری منابع و ترویج شیوه‌های توسعه پایدار است.
برنامه‌ریزی عادلانه و فراگیر: این حوزه بر ایجاد شهرهایی تمرکز دارد که برای همه افراد، صرف نظر از وضعیت اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی آن‌ها، عادلانه و قابل دسترس باشند. این شامل پرداختن به مسائل مربوط به مسکن مقرون به صرفه، دسترسی به خدمات و فرصت‌ها و مشارکت دادن جوامع مختلف در فرآیند برنامه‌ریزی است.
توسعه با کاربری مختلط و مکان‌سازی: این رویکرد بر ایجاد فضاهایی تمرکز دارد که ترکیبی از کاربری‌های مسکونی، تجاری و تفریحی را در خود جای می‌دهند و حس مکان و اجتماع را تقویت می‌کنند. هدف ایجاد محله‌های پر جنب و جوش و قابل پیاده‌روی است.
نوسازی شهری و احیای بافت‌های فرسوده: این حوزه شامل برنامه‌ها و استراتژی‌هایی برای احیای مناطق شهری رو به زوال، بازسازی زمین‌های قهوه‌ای و بهبود کیفیت زندگی در محله‌های قدیمی است.
تراکم مسکونی و توسعه مبتنی بر حمل‌ونقل عمومی (TOD): افزایش تراکم مسکونی در نزدیکی ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی به کاهش وابستگی به خودروهای شخصی، ترویج استفاده از حمل‌ونقل عمومی و ایجاد محله‌های قابل پیاده‌روی کمک می‌کند.
زیرساخت سبز و طراحی پایدار: این حوزه شامل ادغام عناصر طبیعی و سیستم‌های اکولوژیکی در محیط‌های شهری برای بهبود کیفیت هوا و آب، کاهش اثرات جزیره گرمایی شهری و افزایش تنوع زیستی است.
این حوزه‌ها به طور فزاینده‌ای با هم مرتبط هستند و برنامه‌ریزان شهری برای ایجاد شهرهای پایدارتر، انعطاف‌پذیرتر و عادلانه‌تر باید رویکردهای یکپارچه‌ای را در پیش بگیرند.
دکتر مهدی برنافر
استادیار گروه شهرسازی دانشگاه گیلان
دیدگاهتان را بنویسید