شورا واژه ای است اسلامی که ریشه در آموزه های قرآنی و اسلامی دارد و جزو ذات دین مبین اسلام می باشد و در قرآن مجید دو بار به عنوان عملی شایسته از آن یاد شده است. با تأمل و تعمق در آیات شریفه « و شاورهم فی الامر: پس به سبب رحمتی از خدا با آنان نرمی نمودی و اگر تندخوی و سخت دل بودی البته از دورت پراکنده می شوند، پس از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه و در امور با آنان مشورت کن، پس چون تصمیم گرفتی باید بر خدا توکل کنی زیرا خدا، توکل کنندگان را دوست می دارد » و « و امرهم شوری بینهم: افراد شایسته با ایمان کسانی هستند که اجابت نمودند ندای پروردگارشان را و امورشان را بین خود به شوری می گذارند » مشخص می شود مسئله شور، مشورت و مشاوره، در اسلام در منطق عملی پیشوایان حق از اهمیت بسیاری برخوردار است و بعنوان عملی شایسته ذکر شده است.
در اصول مختلفی از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با هدف حاکمیت اراده ملّی و مشارکت مردم در اداره امور کشور، به کارکرد ویژه شوراها به عنوان یکی از مهمترین دستاوردهای انقلاب اسلامی اشاره شده است. آنچنان که قانونگذار در اصول آغازین قانون اساسی یعنی اصل ششم، خاستگاه اداره امور کشور را خرد جمعی می داند: «در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید به اتکاء آراء عمومی اداره شود» و در اصل هفتم قانون اساسی، شوراها بعنوان ارکان تصمیم گیری و اداره امور کشور شناخته شده اند.
شوراهای اسلامی شهر و روستا به عنوان تبلور و نمود مشارکت اصیل مردمی در عرصه تصمیم گیری های اجتماعی، فرهنگی، رفاهی، عمرانی، آموزشی، بهداشتی و اقتصادی به نوعی مشارکت جمعی و تصمیم گیری های مربوطه به امور مردم هستند. از نظر دین و شریعت با توجه به تاکیدی که در سوره شورا بر آن شده است و نیز در قانون اساسی که شش اصل آن به اهمیت شوراها در نظام جمهوری اسلامی می پردازد، اهمیت شوراها نمایان می شود. شوراها تجلی گاه مردم سالاری دینی به مفهوم کلمه و نمونه حاکمیت مردم بر سرنوشت خویش است.
شورای اسلامی شهر و روستا باید تخصصی، دانش بنیان و در راستای اقتصاد مقاومتی باشد. انتخابات شورای شهر و نحوه غربالگری نامزدها باید حول محور های تخصصی و دانش بنیان شهری نظیر محیط زیست، منابع طبیعی، آموزشی، سلامت و بهداشت، حمل و نقل، معماری، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و … باشد. شورای اسلامی شهر و روستا در نظام اسلامی ساختار و سیستمی است که به مردم توسط خود مردم خدمت رسانی می کند و یکی از حلقه های اتصال مردم با دولت به شمار می رود. انتخاب شهردار به عنوان یکی از وظایف مستقیم شورا در مسیر خدمت و خدمتگزاری به مردم، باید بر محور تعهد و تخصص مدیر و مدبری در ارکان فنی، انسانی و ادراکی باشد و نباید بر اساس لابی گری های سیاسی و با نسبت های روابطی اعضای شورا انجام شود. در شرایط کنونی مردم نباید شورای اسلامی شهر و روستا را محل کارهای سیاسی دانسته، چرا که شورا محل کارهای فرهنگی، اجتماعی، عمرانی در مسیر برنامه ریزی برای توسعه شهر و نظام مدیریت شهری محسوب می شود. اگر نگاهی دقیق و علمی به علل و عوامل عقب ماندگی کشورهای توسعه نیافته داشته باشیم می توان اظهار داشت یکی از علل و اصلی آن سلطه انسان های مستبد و بی کفایت و عدم بهره برداری از سازوکارهای عقل جمعی و مدیریت مشورتی است.
متأسفانه با بررسی مروری بر کارنامه شورای اسلامی شهر و روستا، این نتیجه مشاهده می شود که این نهاد بیشتر زمان خود را صرف قدرت نمایی سیاسی می‌کند. هر چند وظیفه قانونی شوراهای اسلامی شهر و روستا، حل معضلات شهری و منطقه‌ای است، ولی بیشترین توان اعضای شورای اسلامی شهر و روستا، صرف کارهای سیاسی و در برخی موارد غیر تخصصی می‌شود. به همین دلیل است که از دیدگاه جوانان که جمعیت غالب و تحصیلکرده جامعه را شامل می‌شوند شورای اسلامی شهر و روستا، کار خاصی را برای توسعه و پیشرفت دانش بنیان جوامع شهری و روستایی انجام نداده است. چنانکه بر اساس برخی تحقیقات میدانی که رسانه‌ها انجام شده است، برآیند نظر جوانان این است که «بود و نبود شوراها فرقی به حال مردم و جامعه ندارد».
بدور از درستی یا نادرستی این نظریه، یکی از دلایلی که باعث شده است شورای شهر و روستا نقشی در جهت بهبود وضعیت مطلوب مردم و جامعه را نداشته باشد، تخصصی نبودن و غیر دانش بنیان بودن شوراهاست که در حوزه ایده و عمل خودنمایی می‌کند. در واقع، شوراهای اسلامی شهر و روستا در چارچوب وظایف خود تلاش و عمل نمی‌کنند و چشم انداز مناسب قابل مشاهده‌ای ارائه نداده است. اگرچه برخی شوراها در ادوار یا مناطق مختلف از این قاعده استثنا هستند، اما روی هم رفته قضاوت عمومی مردم نسبت به شوراهای اسلامی شهر و روستا چندان خوشبینانه نیست.
با نگاه واقع بینانه به انگیزه شرکت کنندگان در انتخابات شورا، می توان این افراد را به چهار گروه تقسیم بندی کرد:
۱- شرکت کنندگانی که انگیزه آنها ایجاد شغل و منبع درآمد می باشد (افراد تحصیل کرده ای که شغل و درآمد مناسبی ندارند).
2- شرکت کنندگانی که انگیزه آنها شهرت و اسم و رسم دار شدن می باشد (افراد ثروتمند و یا احساسی که دغدغه مالی ندارند و درآمد مناسبی ندارند و سعی می کنند که بیشتر از آن چیزی که واقعا هستند دیده شوند).
۳- شرکت کنندگانی که انگیزه آنها اقتصاد کلان و راه اندازی بنگاه معاملاتی ملکی از رهگذر کسب کرسی شورا می باشد (افرادی که با پشتوانه های مختلف و آگاهی داشتن طرح تفصیلی جامع شهری و …، می توانند نقش دلال ملکی را بازی کرده و ثروت های باد آورده و هنگفتی را به دست بیاورند).
۴- شرکت کنندگانی که انگیزه آنها خدمت، توسعه و پیشرفت جامعه در سطح محلی و ملی می باشد (افرادی که صالح و امانتدار بوده و آگاه به اولویت های علمی و عملی جامعه بر اساس تحقیقات خود و دیگران می باشند).
با توجه به اینکه اکثریت انگیزه شرکت کنندگان شورا مربوط به سه دسته اول می باشد، می توان اظهار داشت تیمی یک دست از افکار دسته چهارم و با چشم انداره تخصصی، دانش بنیان و در راستای اقتصاد مقاومتی می¬تواند جلوی این متحدهای سه گانه قرار بگیرد که این امر مستلزم همت و اتخاب مردم بر اساس توانمندی، تخصص و سلامت فرد می باشد تا منتخبین شورا بتوانند در برابر مطالبات به حق مردم موفق‌تر عمل نمایند. چرا که بنابر فرمایش رسول اکرم(ص): «لاخیرفی الوطن الامع الأمن و المسره: در شهری که شادی و امنیت نباشد، هیچ خیری در آن نیست.»
نگاه شهروندمدارانه رکن اصلی مدیریت شهری است و مشارکت آنان رکن اصلی اداره شهر است. اعضای شورا نیز باید نسبت به اعتماد مردم و حفظ حقوق شهروندمدارانه مردم پاسخگو باشند. جامعه شهری و روستایی به عنوان یک ثروت تکرار نشدنی ملی بوده و طرحی های اجرایی در آن باید با نگاه علمی و عملی و چشم انداز آینده برنامه ریزی و پایه ریزی شود.
و در اخر باید بگویم زندگی بهتر با انتخاب بهترین ها شکل می گیرد چون، مردان برتر بدون تعلیم گرفتن خوب هستند، مردان متوسط پس از تعلیم گرفتن خوب می شوند، ولی افراد پست علیرغم تعلیم همچنان فاسد و تبهکار می مانند.
مهم است که به وجود شهر و دیارمان افتخار کنیم؛ ولی مهمتر از آن این است که : “کاری کنیم” شهر و دیارمان به وجودمان افتخار کند …
و من الله التوفیق
دکتر ابراهیم آذرپور (پژوهشگر و نویسنده)
دیدگاهتان را بنویسید