به گزارش گیل و دیلم ، در لاهیجان قدیم باغ‌های توت سرسبزتر بودند و کرم‌های ابریشم پیله به دور خود می‌تنیدند و پیله‌های سپید به پرنیان بدل می‌شدند تا چرخ صنعت منسوجات ابریشمین در پردیس ایران و گیلان به گردش در آیند. ساختمان تاریخی فلاطوری لاهیجان توسط انجمن میراث فرهنگی و طبیعی گیلان شناسایی و به اداره کل میراث فرهنگی استان معرفی و پس از تشکیل پرونده در مرداد ماه سال ۱۳۹۷ با شماره ثبت ۳۲۱۰۳ به‌عنوان یکی از آثار ملّی ایران به ثبت رسید. پروانه رسمی موزه ملی ابریشم در ساختمان تاریخی فلاطوری با حضور معاون وزارت میراث فرهنگی در تاریخ ۳۰ اردیبهشت سال ۱۴۰۰ رونمایی شد. در آبان ماه سال ۱۴۰۳ تفاهم‌نامه همکاری بین میراث فرهنگی گیلان و مرکز توسعه نوغانداری کشور جهت راه‌اندازی موزه ابریشم در لاهیجان به امضا مدیران این ادارات کل در گیلان رسید.
لاهیجان شهر ابریشم
اشپیگل، محقق آلمانی نام لاهیجان را به معنی شهر ابریشم می‌داند و این نظر اشپیگل از کتاب «حملات روسیان به سواحل کرانه خزر» برنهارد دُرن (خاورشناس آلمانی‌تبار ساکن روسیه) نقل شده است. در کتاب و سفرنامه «مسافرت در ارمنستان و ایران» به قلم پیِر آمِده ژوبر می‌خوانیم: ابریشم فومن زیباتر از مال گسکر است ولی ابریشم لاهیجان از آنها پربهاتر است و لاهیجان بی‌چون و چرا دلپذیرترین و بارورترین سرزمین استان است. افشین پرتو در کتاب «تاریخ گیلان» خود در وصف لاهیجان چنین شرح داده است: از آنچه در گمان می‌آید لاهیجان زاده پربها گشتن ابریشم است. توتستان‌های رسته بر خاک نمور (مرطوب) میان کوهپایه‌های خاوری دیلم و دریای کاسپی که امروزه جای خود را به کشتگاه‌های چای داده‌اند، از سده‌هایی پیش‌تر بر زمین‌هایی که امروزه شهر لاهیجان بر آن نشسته است نمودی دلپذیر داشته و باشندگان پیرامون خود را بهره می‌دادند. با چیرگی سلجوقیان بر پهنه‌ای گسترده میان چین و دریای مدیترانه و گشایش راه بازرگانی میان خاور و باختر و گذر آن راه از بامواره (فلات ایران) و پربها گشتن ابریشم در اروپا، گیلان و ابریشمش نیز نامی بزرگ یافته و ابریشم گیلان کالایی پردرآمد شد. درآمد فراوان ابریشم اندک‌اندک کارگاه‌های ابریشم‌کشی، کانون‌های بافت پارچه‌های ابریشمی، کانون‌های بازرگانی ابریشم و زیستگاه‌های ابریشم‌کشان، حریربافان و بازرگانان را پیرامون توتستان‌ها گرد آورد و این گردهم آمده‌ها در درازای زمان شهرهایی را برپا داشتند که در میان آنها لاهیجان به سبب خرمی آب و هوا، زیبایی چشم‌اندازها و نزدیکی به کانون‌های پیشین توانمندی دیلم نامی پرآوازه‌تر و گستره‌ای بزرگ‌تر یافت. آنچه در تاریخچه صنعت نوغان در ایران و فراز و نشیب‌های این صنعت، ارزشمند است و قابل چشم‌پوشی و فراموشی نیست؛ رنج و زحمت فراوان پیشگامان و فعالان صنعت نوغان در ایران و به‌ویژه شهرستان لاهیجان، در مقام مهد پرورش نوغان و شهر ابریشم ایران است. تولید و تجارت ابریشم لاهیجان در دوره‌های مختلف تاریخی بر اهمیت و شهرت جهانی این شهر در مقام شهر ابریشم ایران افزوده است. در دوره صفویه، اقتصاد کشاوری به‌ویژه ابریشم اهمیت زیادی داشت و ابریشم لاهیجان و گیلان در این دوره باعث کسب آوازه جهانی برای ایران شد. ابریشم به‌عنوان یکی از اقلام صادراتی ایران از گذشته‌های دور به‌خصوص از زمان صفویه تا اواخر دوره قاجاریه بهشمار می‌رفت و گیلان در دوره‌های مختلف تاریخی به‌ویژه صفوی، قاجار و پهلوی اول؛ قطب نخست صنعت نوغان ایران بود. غالب سیاحانی که به منظور مسافرت و یا تجارت به سرزمین ایران و قطب تولید و تجارت ابریشم آمده‌اند، به ابریشم گیلان و لاهیجان پرداخته‌اند. پیله‌های سفید ابریشم با تار و پود لطیف شهر لاهیجان گره خورده و شهر ابریشم ایران رسالتی عظیم در پرورش، تعالی بخشی، نمادسازی و بهینه‌سازی سرنوشت فردای این محصول اقتصادی کشاورزی دارد. طلای سفید لاهیجان (ابریشم) در جایگاه یک سمبل توسعه و شکوفایی، چشم‌اندازی دارد بی‌پایان برای تجلی اندیشه‌ها، خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها.
رسالت لاهیجان در مقام شهر ابریشم
هر چند لاهیجان به عنوان پایتخت چای ایران در کمیسیون ملی یونسکو ثبت شد و نخستین باغ چای ایرانی در لاهیجان نیز به ثبت ملی رسید اما هویت چندین ساله این دیار با تار و پود صنعت نوغانداری با پیشینه تاریخی بسیار کهن به‌عنوان میراثی ماندگار گره خورده است. هم‌نشینی تاریخ و طبیعت در شهر لاهیجان به خوبی در کنار هم دیده می‌شود. واژه ابریشم با نام شهر لاهیجان عجین شده است و لاهیجان همواره در طول تاریخ به‌دلیل ویژگی‌های مطلوب اقلیمی یکی از مهمترین خاستگاه‌های ابریشم ایران و جهان بهشمار می‌رفت. گفت وگو درباره طلای سفید لاهیجان (ابریشم) مفاهیم و کارکردهای گسترده اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، گردشگری و علمی دارد. دقیقاً شناخت این مفاهیم و کارکردها است که سوغات پر‌ارزش لاهیجان را برای ما پر‌اهمیت‌تر می‌کند. ابریشم لاهیجان در واقع میراث فرهنگی ماندگار با آثار مادی و معنوی از گذشته تا کنون است که بر هویت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه انسانی دلالت داشته است و از آن جهت قابل توجه است که در شناخت زندگی گذشتگانمان مفید و موثر است و برای مطالعه جامعه روستایی و شهری؛ و نیز بازشناسی آثار مادی و معنوی در کنار سیر تشکیل و تکامل آنها سندی باارزش بهشمار می‌آید. لاهیجان در مقام شهر ابریشم و مهد پرورش ابریشم؛ رسالتی عظیم در پرورش، تعالی بخشی، نمادسازی و بهینه‌سازی سرنوشت فردای این صنعت اقتصادی کشاورزی دارد. ابریشم لاهیجان عرصه‌ای است بی‌پایان برای تجلی اندیشه‌ها، خلاقیت‌ها و نوآوری‌ها و عنصریست موثر برای تبلور شکوهمند جریان زلال و حیات‌بخش طبیعت و بازگشت آرامش گمشده به زندگی پر‌تلاطم بشر امروز. صنعت تولید، تجارت و فرآوری ابریشم حوزه‌ای است نیازمند تلاش، دلسوزی، کاوش، نگرش ژرف، برنامه‌ریزی و طراحی برای آینده‌ای روشن این صنعت ارزشمند. تولید ابریشم در لاهیجان، تنها به منزله پرورش درخت توت و کرم ابریشم نیست، بلکه در حُکم زنده نگه‌داشتن یک هنر اصیل، پاسداشت یک فرهنگ دیرین و تولید یک محصول راهبردی چندمنظوره است. طلای سفید رنگ لاهیجان به‌عنوان سمبل شکوفایی عروس شهرهای گیلان؛ میراثی است که زیبایی و لطافتش از یاد نمی‌برد و حقیقتاً نام لاهیجان از گذشته تاکنون با صنعت ابریشم کشور پیوند و گره خورده است.
با توجه به قدمت دیرینه صنعت ابریشم در شهرستان لاهیجان و لزوم بازمعرفی پتانسیل موجود در این حوزه در سطح کشوری و جهانی، راه‌اندازی موزه ابریشم ایران در شهر ابریشم به دلایل متعددی ضروری است. ابریشم لاهیجان از ترکیب طبیعت، علم، هنر، صنعت و فرهنگ رقم می‌خورد و در حقیقت مصداق بارز پدیده جهانی شدن «امر محلی» و محلی شدن «امر جهانی» است. امید است موزه ابریشم ایران در لاهیجان با نشان دادن پیشینه صنعت نوغان در شهر ابریشم (لاهیجان)، سرآغازی باشد در جهت برانگیختن علاقه و توجه هر چه بیشتر برای تولید طلای سفید لاهیجان و میراث چند هزار ساله گیلانیان.
ابراهیم آذرپور (نویسنده کتاب لاهیجان شهر ابریشم)
۴ شهریور ۱۴۰۴
دیدگاهتان را بنویسید